Erken Çocuklukta Ekran Kullanımı: Süre ve İçerikte Nelere Dikkat Edilmeli?

0-18 ay arası dönemde ekran kullanılmalı mı, etkileri neler?

• 0-18 ay arası dönem, bebeklerin hem beyin gelişimi hem de duygusal bağlanma süreci için kritik bir zaman dilimidir.
  

• Doğumdan itibaren ilk iki yılda bebeklerin beyinleri hızla gelişir ve bu dönemde gerçek dünya etkileşimleri, dokunma, sesler ve yüz ifadeleri gibi deneyimler beynin şekillenmesinde oldukça önemli bir rol oynar. Ekranlardaki görüntülerin ise gerçek dünya etkileşimlerinin yerini alması mümkün değildir ve yoğun ekran maruziyeti bebeklerin beyin gelişiminin olumsuz yönde etkilenmesine sebep olabilir.
  

• Bebekler, en yoğun duygusal bağlanma dönemlerini 0-18 ay arasında yaşarlar. Ebeveynleriyle göz teması kurma, onları dinleme, yüz ifadelerini tanıma gibi doğal etkileşimler, sağlıklı bir duygusal bağlanma için önemlidir. Ekranlar, bu doğal etkileşimleri azaltarak ve kimi zaman da engelleyerek duygusal bağlanmayı zayıflatabilir.
  

• Ekranlara maruz kalan bebeklerin dikkat süreleri kısalabilir ve dil gelişimleri olumsuz etkilenebilir. Bu dönemde bebekler, etkileşimler ve diyaloglar sayesinde dil becerilerini geliştirirler. Ekranlar, bu doğal etkileşimleri engellediği için dil gelişimine zarar verebilir.
  

• Aynı zamanda ekranlardan yayılan mavi ışık da bebeklerin uyku düzenini olumsuz etkileyebilir. 0-18 ay arası dönemde bebeklerin düzenli bir uyku alması, sağlıklı gelişimleri için kritiktir. Uzun süreli ekran kullanımının uyku düzenini bozması, bebeklerin fiziksel ve duygusal sağlığını olumsuz etkileyebilir.

📌 Tüm bu sebepler ve yapılan araştırmalar göstermektedir ki özellikle 0-18 ay arası dönemde çocukları ekranlardan tamamen korumak, sağlıklı bir beyin gelişimi, duygusal bağlanma ve uyku düzeni için önemlidir. Gerçek dünya etkileşimlerinin ve doğal deneyimlerin öncelikli olması, bebeklerin sağlıklı gelişimini destekler.

Peki bu dönemde bebeklere eğitici videolar izletmenin bir sakıncası var mı?

• Çocuğunuzun gelişimini desteklemek için, mesela İngilizce öğrenmesini sağlamak için ona 'eğitici videolar' izletmek istiyor olabilirsiniz. Ama bu yaşta çocuğunuza ekran kullandırmakla ilgili (televizyon, tablet, telefon, bilgisayar ekranları) tereddütleriniz de olabilir. Bu konuda yapılmış birçok bilimsel araştırma özellikle 0-2 yaş aralığındaki çocuklar için videoların sakıncalı olduğunu göstermektedir.

1- Eğitici olduğunu iddia eden videolar: Her ne kadar karşılaştığınız videoların başlıklarında çocuğunuzun zekasının gelişeceği gibi söylemler olsa da yapılan araştırmalar çocukların videolardan öğrenmediğini ve hatta videoların öğrenim becerilerini olumsuz etkilediğini söylemektedir.

2- Çocuğunuzun dikkati: Videoyu açtığınızda çocuğunuzun büyük bir dikkatle izlediğini, eğlendiğini, etkilendiğini gözlemliyor olabilirsiniz. Fakat çocuğunuzun eğleniyor olması bu videoların eğitici olduğunu anlamına gelmemektedir.

3- Videolar mı sizinle kurduğu etkileşim mi? Çocuğunuzun gösterdiği gelişimlerin, mesela kullandığı kelime sayısındaki artışın, bu videolar sayesinde olduğunu düşünüyor olabilirsiniz. Ama aslında gelişimin normal bir evresi olarak 18 ay civarında çocukların kullandıkları kelimelerde çok hızlı bir artış olur. Yapılan çalışmalar, bebeklerin en çok ebeveynleriyle kurdukları gerçek etkileşimlerden öğrendiklerini gösteriyor. Hatta daha çok video izleyen çocukların dil öğreniminin olumsuz etkilendiğini bile görülmektedir.

4- Hiç mi izletmemeli? Çocuğunuza video izlettiğiniz sürede, onun için çok daha önemli olan sizinle birebir etkileşimlerini azaltmış olursunuz. Video izletmenin olumlu etkisinin olabileceği tek an, gerçekten uygun içerikte olduğu düşündüğünüz videoları çocuğunuzla birlikte izlediğinizde olabilir. Bu da aslında sizin çocuğunuzla ortak bir şeye dikkatinizi verip onun üzerine konuşmanız, birlikte tepki vermeniz, izlediğiniz şeyi sonrasında kendi gerçek etkileşimlerinize dahil etmenizle olur. Unutmayın ki çocuğunuz en çok gerçek insanlarla, özellikle de ebeveynleriyle kurdukları etkileşimler sayesinde yeni şeyler öğrenir.

18 ay sonrası dönemde çocuğuma ne gibi içerikler izletebilirim, nelere dikkat etmeliyim?

• Amerikan Pediatri Akademisi (AAP) verilerini dikkate alarak 18 ay ile 5 yaş arasındaki dönemde günde en fazla 1 saat olacak şekilde çocuğunuzun ekran kullanmasına izin verebilirsiniz. Fakat bu noktada da çocuğunuza sunduğunuz içeriklerin niteliği oldukça önemlidir. Çocuğunuzun yaşına ve gelişim düzeyine uygun içerikler tercih etmeye özen göstermelisiniz. 18 ay sonrasında çocuğunuza içerik seçerken ve izletirken şunlara dikkat edebilirsiniz:

1. Eğitici çizgi filmler: Eğlenceli ve öğretici çizgi filmler çocukların ilgisini çekebilir ve temel kavramları öğrenmelerine yardımcı olabilir. Renkler, şekiller, hayvanlar gibi temel kavramları işleyen çizgi filmler seçebilirsiniz. Fakat, her eğitici olduğunu iddia eden içerik öyle olmayabilir. Bu nedenle çocuğunuza izletmeden önce seçtiğiniz içeriği mutlaka kontrol edin.

2. Müzik ve şarkılı içerikler: Ritimli müzikler ve eğlenceli şarkılar, bebeklerin duygusal ve sosyal gelişimine katkıda bulunabilir. Basit melodilere sahip şarkılar ve hareketli müzikler içeren videolar çocukların dikkatini çekebilir ve onları eğlendirebilir.

3. Etkileşimli içerikler tercih edin: Seçtiğiniz içeriklerin çocuğunuzu etkileşime geçirecek nitelikte olmasına dikkat edin. Sorular soran ve diyaloglar üzerinden ilerleyen video içerikleri çocuğunuzun dikkatini çekerek öğrenme deneyimini daha keyifli hale getirebilir.

4. Çocuğunuzla birlikte siz de izleyin: Birlikte izleme, çocuğunuzun ekran başında geçirdiği zamandan daha fazla yararlanmasına yardımcı olacak sohbetleri teşvik eder. Birlikte izlerken karakterler veya sahneler hakkında sorular sorabilir veya daha sonra sohbet etmek için izlediğiniz içerikten bir konuya gönderme yapabilirsiniz.

5. Ekranı yatak odasından uzak tutun: Çocuğunuzun ekran kullanımına izin vermiş olabilirsiniz fakat ekranı mümkün olduğu sürece yatak odasında kullanmamaya özen gösterin. Uyku öncesi rutini haline gelmesine izin vermeyin ve çocuğunuzun uyku zamanından en az iki saat önce ekrandan uzaklaşmış olmasını sağlayın.

6. Arka plan içeriği olarak kullanmayın: Kimse izlemiyorken ekranların uzun süre açık kalmasından kaçının. Arka planda gün boyu açık duran televizyon çocuğunuzu siz farkında olmadan etkiliyor olabilir. Amerikan Pediatri Akademisi(AAP) verilerine göre yürüme çağındaki çocuklar arka planda TV açıkken ekran kapalı olduğu zamana kıyasla saatte yaklaşık 170 kelime daha az söylemektedir.

7. Reklamları engelleyin: 6 yaşından küçük çocuklar izledikleri içeriklerde asıl video ve reklam arasındaki farkı ayırt edemeyebilirler. Bu nedenle çocuğunuza bir içerik izletirken yaşına uygun olmayan reklam videolarını izlemesine izin vermeyin. Bu gibi videolar çocuğunuzun gelişim düzeyine uygun olmayan içeriklere maruz kalmasına sebep olabilir.

Çocuğum için dijital oyun seçiminde neleri göz önünde bulundurmalıyım?

• Çocuğunuzun ekran kullanımınını artıran bir diğer faktör ise tabletler, telefonlar, bilgisayarlar veya oyun konsolları üzerinden erişebilecekleri dijital oyunlardır. Bu nedenle, çocuğunuzun izleyeceği içerikleri kontrol altına almanın yanı sıra oynayacakları dijital oyunların içeriklerini de takip etmek oldukça önemlidir. 2-5 yaş arası dönemde çocuğunuz için oyun seçimi yaparken dikkat etmeniz gereken bazı unsurlar şu şekilde sıralanabilir:

1.Çocuğunuzun gelişim düzeyine uygun içerikler seçin: Oyunun içeriği, çocuğunuzun yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmalıdır. Eğitici ve öğretici özelliklere sahip, çocuğunuzun yaratıcılığını ve problem çözme becerilerini geliştirecek oyunlar tercih ederek hem eğlenmelerini hem de kendilerini geliştirmelerini sağlayabilirsiniz.

2. Oyunların gerektirdiği beceriler ile çocuğunuzun yaş grubunun uyumuna dikkat edin: Oyunun etkileşim ve deneyim seviyesi, çocuğunuzun yaşına uyum sağlamalıdır. 2-5 yaş arası çocuklar için basit kontrollerle yönlendirilebilen ve anlaşılabilir arayüzlere sahip oyunlar seçmek önemlidir.

3. Oyunların verdiği mesajları göz ardı etmeyin: Aile ve arkadaşlık ilişkileri hakkında pozitif mesajlar içeren; cinsiyet, ırk, kültür ya da özel gereksinimli bireyler gibi hassas konularda kapsayıcı bir bakış açısını benimseyen oyunlar tercih edin.

4. Reklamlar: Oyunun içinde bulunan bazı reklamlar ve ek içerikler, çocuğunuzun deneyimini olumsuz etkileyebilir. Reklam içermeyen veya reklamları çocuğunuzun erişemeyeceği şekilde düzenlenmiş oyunlar tercih edebilirsiniz.

5. Olumsuz davranışları teşvik eden oyunlardan kaçının: Çocuğunuzun şiddet, küfür ve agresif davranışlar içeren oyunlara erişimini engellemeye dikkat edin.

6. Ebeveyn Denetimi: Çocuğunuzun oynadığı oyunları düzenli olarak kontrol etmeyi unutmayın ve içeriklerin çocuğunuza uygun olup olmadığından emin olun. Çocuğunuz oyun oynarken her an yanınında olamasanız bile belirli aralıklarla süreci takip etmeniz olası olumsuz deneyimleri ortadan kaldırmak adına önemlidir. Ayrıca, çocuğunuzun sizin bilginiz dışında yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan oyunları indirme ihtimalini ortadan kaldırmak adına uygulama indirme için gerekli izin ayarlarını kendinize göre düzenleyebilirsiniz.